Thứ 4 ngày 16 tháng 07 năm 2025Lượt xem: 10369
Lão hóa hệ cơ xương khớp - Giải pháp cải thiện chất lượng cuộc sống người cao tuổi.
Lão hóa hệ cơ xương khớp là một quá trình sinh lý tự nhiên theo tuổi, ảnh hưởng đến chức năng vận động, sự cứng và dẻo dai của cơ, xương và khớp. Quá trình này dẫn đến suy giảm chức năng, gia tăng nguy cơ té ngã, gãy xương, và giảm chất lượng cuộc sống.
1. Cơ chế lão hóa hệ cơ xương khớp
* Cơ bắp
- Sarcopenia: giảm khối lượng và sức mạnh cơ, đặc biệt là cơ xương vận động, làm giảm khả năng vận động chủ động và sức bền.
- Thay đổi chuyển hóa: giảm tổng hợp protein cơ (đặc biệt actin và myosin), tăng phân hủy cơ do viêm mạn tính, stress oxy hóa và đề kháng insulin.
- Thay đổi cấu trúc: giảm số lượng sợi cơ loại nhanh (type II), tăng tích tụ mỡ trong cơ.
* Xương
- Osteopenia/Osteoporosis: mật độ xương giảm do mất cân bằng tạo xương - hủy xương.
- Thay đổi vi cấu trúc: các bè xương mỏng, gãy đứt, vỏ xương mỏng đi, làm xương yếu hơn và dễ gãy.
* Khớp
- Thoái hóa khớp: giảm tổng hợp collagen và proteoglycan, sụn mỏng và giảm khả năng hấp thu lực.
- Viêm nhẹ mạn tính: gây đau khớp, cứng khớp và hạn chế vận động.
2. Biểu hiện lâm sàng
- Giảm sức cơ: yếu mỏi khi vận động thường ngày.
- Tăng nguy cơ té ngã, gãy xương: do yếu cơ, giảm thăng bằng.
- Giảm khả năng độc lập: cần hỗ trợ trong sinh hoạt cá nhân.
- Tăng nguy cơ mất chức năng: suy giảm chất lượng cuộc sống, cô lập xã hội.
3. Đánh giá mức độ tổn thương.
* Sàng lọc sarcopenia
- SARC-F: bộ câu hỏi gồm 5 mục liên quan đến sức mạnh, đi lại, đứng dậy khỏi ghế, leo cầu thang và té ngã. Dễ áp dụng, không cần dụng cụ, độ nhạy thấp nhưng hữu ích để sàng lọc nhanh.
- EWGSOP2: tiêu chuẩn chẩn đoán sarcopenia gồm 3 bước: (1) Đánh giá sức mạnh cơ (grip strength test), (2) Đánh giá khối lượng cơ (DEXA hoặc BIA), (3) Đánh giá hiệu suất vận động (gait speed, TUG test)
* Khảo sát nguy cơ gãy xương: FRAX
- Tính toán xác suất gãy xương trong 10 năm dựa trên đặc điểm lâm sàng có thể có mật độ xương hoặc không.
- Bao gồm: tuổi, giới, tiền sử gãy xương, BMI, hút thuốc, corticoid, viêm khớp dạng thấp,...
* Đo mật độ xương: DEXA scan
- Phương pháp tiêu chuẩn vàng để đánh giá loãng xương.
- Đo tại cột sống thắt lưng, cổ xương đùi hoặc cả hai.
- Cho kết quả T-score: ≤ –2,5 chẩn đoán loãng xương.
* Đánh giá thăng bằng: Timed Up and Go (TUG) test
- Người bệnh ngồi trên ghế, đứng lên, đi 3 mét, quay lại, ngồi xuống.
- Thời gian > 12 giây: nguy cơ té ngã cao.
- Ưu điểm: đơn giản, dễ áp dụng tại phòng khám.
4. Giải pháp cải thiện chất lượng cuộc sống.
* Vận động
- Bài tập sức mạnh: Giúp tăng khối lượng và sức mạnh cơ, làm chậm quá trình mất cơ do lão hóa. Ví dụ: nâng tạ nhẹ, squat ghế, đứng lên ngồi xuống có kiểm soát.
- Bài tập thăng bằng: Cải thiện khả năng giữ thăng bằng và giảm nguy cơ té ngã. Ví dụ: đứng một chân, đi đường thẳng, tai chi hoặc yoga nhẹ.
- Bài tập aerobic: Tăng cường sức bền tim mạch, hỗ trợ trao đổi chất và sức khỏe toàn thân. Nên thực hiện ít nhất 150 phút/tuần với cường độ vừa. Ví dụ: đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội, khiêu vũ.
* Dinh dưỡng
- Protein: nên cung cấp 1,2 – 1,5 g/kg cân nặng/ngày. Chia đều vào các bữa chính để cơ thể hấp thu tối ưu. Ví dụ: người nặng 60 kg cần khoảng 75 – 90 g protein/ngày. Nguồn cung cấp protein tốt: thịt nạc, cá hồi, trứng, sữa, đậu phụ, sữa chua Hy Lạp.
- Vitamin D: 800 – 1000 IU/ngày, giúp hấp thu calci và duy trì sức mạnh cơ xương. Nguồn cung cấp: ánh nắng sáng sớm, cá béo (cá hồi, cá thu), trứng, sữa bổ sung vitamin D. Khuyến cáo xét nghiệm 25(OH)D ở người nguy cơ thiếu hụt. Calci: 1000 – 1200 mg/ngày. Nên chia thành 2 lần/ngày để tăng hấp thu.
Ví dụ một thực đơn mẫu 1 ngày: Sáng: 1 ly sữa tách béo, 1 quả trứng luộc, 1 lát bánh mì nguyên cám; Trưa: 150 g cá hồi, rau cải xanh hấp, 1 chén cơm gạo lứt; Chiều: 1 hộp sữa chua bổ sung vitamin D; Tối: 100 g ức gà nướng, xà lách trộn dầu ô liu.
* Thuốc
- Bisphosphonates (alendronate, risedronate,...): thuốc ức chế hủy xương, là lựa chọn đầu tay trong điều trị loãng xương sau mãn kinh và người lớn tuổi. Có thể dùng đường uống hoặc tiêm truyền (như zoledronic acid).
- Denosumab: kháng thể đơn dòng ức chế RANKL, hiệu quả với cả loãng xương có nguy cơ gãy cao. Tiêm dưới da mỗi 6 tháng. Cần theo dõi calci máu và bổ sung đầy đủ vitamin D, calci.
- Teriparatide: dạng tổng hợp của hormone cận giáp, kích thích tạo xương mạnh, chỉ định trong loãng xương nặng, tái gãy xương hoặc thất bại với điều trị khác. Dùng tối đa 24 tháng.
Lưu ý: Việc lựa chọn thuốc cần cá thể hóa, dựa trên nguy cơ gãy xương, tiền sử gãy xương, chức năng thận và sự tuân thủ của bệnh nhân. Sarcopenia: Hiện chưa có thuốc đặc hiệu. Can thiệp chủ yếu là tập luyện kết hợp chế độ dinh dưỡng giàu đạm, vitamin D và acid amin thiết yếu.
* Điều chỉnh môi trường sống
- Gắn thanh vịn ở hành lang, nhà vệ sinh.
- Sàn nhà chống trơn trượt.
- Đèn chiếu sáng đầy đủ.
- Ghế ngồi và giường có độ cao phù hợp.
* Bảo vệ và duy trì proteoglycan
- Vận động hợp lý: tránh quá tải khớp.
- Dinh dưỡng đầy đủ: bổ sung vitamin C, protein, omega-3 giúp duy trì sụn khớp.
- Kiểm soát viêm: điều trị tốt các bệnh viêm khớp.
- Phòng tránh chấn thương khớp: giày phù hợp, tư thế sinh hoạt đúng.
Lão khoa (Geriatrics) là một chuyên khoa tập trung vào chăm sóc sức khỏe của người cao tuổi. Mục đích của chuyên khoa này là tăng cường sức khỏe bằng cách ngăn ngừa và điều trị bệnh và khuyết tật ở người lớn tuổi.
Không có độ tuổi cố định nào mà bệnh nhân có thể được chăm sóc bởi bác sĩ lão khoa, một bác sĩ chuyên chăm sóc người già. Thay vào đó, quyết định này được xác định bởi nhu cầu của từng bệnh nhân và mức độ sẵn có của bác sĩ chuyên khoa. Điều quan trọng cần lưu ý là sự khác biệt giữa lão khoa, chăm sóc người già và nghiên cứu lão khoa (gerontology), đó là nghiên cứu về quá trình lão hóa.
* Sự khác biệt giữa người trưởng thành và người già.
Lão khoa khác với khoa y học dành cho người lớn tiêu chuẩn vì nó tập trung vào các nhu cầu riêng biệt của người cao tuổi. Cơ thể già khác với sinh lý khác với cơ thể người trưởng thành trẻ tuổi, và trong tuổi già, sự suy giảm của các hệ cơ quan khác nhau trở nên rõ ràng. Các vấn đề sức khỏe và lựa chọn lối sống trước đây tạo ra một chòm sao khác nhau về các bệnh và triệu chứng ở những người khác nhau. Sự xuất hiện của các triệu chứng phụ thuộc vào dự trữ lành mạnh còn lại trong các cơ quan. Những người hút thuốc, ví dụ, tiêu thụ dự trữ hệ hô hấp của họ sớm và nhanh chóng.
Bác sĩ lão khoa phân biệt giữa các bệnh và ảnh hưởng của lão hóa bình thường. Ví dụ, hỏng thận có thể là một phần của lão hóa, nhưng suy thận và tiểu không tự chủ thì không. Bác sĩ lão khoa nhằm mục đích điều trị các bệnh hiện diện và đạt được sự lão hóa khỏe mạnh. Bác sĩ lão khoa tập trung vào việc đạt được các ưu tiên cao nhất của bệnh nhân trong bối cảnh nhiều bệnh mãn tính và tập trung vào bảo tồn chức năng.
* Độ phức tạp tăng.
Sự suy giảm dự trữ sinh lý trong các cơ quan làm cho người cao tuổi mắc một số loại bệnh và có nhiều biến chứng do các vấn đề bình thường (như mất nước do viêm dạ dày ruột nhẹ). Nhiều vấn đề có thể kết hợp: Sốt nhẹ ở người cao tuổi có thể gây nhầm lẫn, có thể dẫn đến ngã và gãy xương đùi ("gãy xương hông").
Người cao tuổi đòi hỏi phải chú ý đặc biệt đến thuốc. Người cao tuổi đặc biệt phải chịu chế độ đa dược phẩm (dùng nhiều loại thuốc). Một số người cao tuổi bị rối loạn y tế nhiều lần; một số đã tự kê toa nhiều loại thuốc thảo dược và thuốc không kê đơn. Tính đa hình này có thể làm tăng nguy cơ tương tác thuốc hoặc phản ứng có hại của thuốc. Trong một nghiên cứu, người ta thấy rằng các loại thuốc kê toa và không kê toa thường được sử dụng cùng với những người lớn tuổi, với gần 1 trong 25 cá nhân có nguy cơ tương tác với thuốc chính. Chuyển hóa thuốc được bài tiết chủ yếu qua thận hoặc gan, có thể bị suy yếu ở người cao tuổi, và do vậy cần phải điều chỉnh thuốc.
Viện dưỡng lão (nursing home) là những khu vực, tòa nhà được xây dựng nhằm phục vụ cho việc điều dưỡng, khám chữa bệnh hay chăm sóc tập trung những người cao tuổi có hoàn cảnh về tuổi tác, sức khỏe, bệnh tật đau yếu. Viện dưỡng lão do nhà nước đầu tư xây dựng hoặc do tư nhân xây dựng. Đây là một trong những công trình mang tính phúc lợi xã hội, an sinh xã hội và có ý nghĩa đối với công tác chăm sóc người già yếu của xã hội. Thông thường thì viện dưỡng lão thường được bố trí xây dựng ở những nơi tương đối yên tĩnh, tránh xa sự ồn ào, sôi động của thành phố như vùng nông thôn, ngoại ô, đồng quê, hoặc những nơi thanh tĩnh khác.
Tại các nước có nền kinh tế phát triển, đặc biệt là ở châu Âu, châu Mỹ, châu Úc, dân số già đi sẽ gia tăng nhu cầu về các dịch vụ chăm sóc cho người già. Nếu như ở phương Đông, theo truyền thống, cha mẹ khi tuổi cao sức yếu sẽ được con cái phụng dưỡng tại nhà, thì ở phương Tây, những người cao niên được đưa vào sống trong các viện dưỡng lão hoặc các cơ sở chăm sóc người cao tuổi. Tại Hoa Kỳ, viện dưỡng lão là một cơ quan dịch vụ (dịch vụ tư nhân hoặc dịch vụ công) mang tính phúc lợi và an sinh xã hội, Những nơi này dành cho những người cao niên già yếu, không thể tự chăm sóc chính mình được nữa. Những người già có thể đến các cơ sở dưỡng lão, những cơ sở này phải có giấy phép, chứng chỉ hành nghề do cơ quan có thẩm quyền cấp.
Trong viện dưỡng lão, họ được chăm sóc về y tế với chế độ dinh dưỡng đặc biệt mỗi ngày. Tùy tình trạng sức khỏe, bệnh lý mà họ được phân thành những khu riêng biệt. Ví dụ như khu dành cho người có sức khỏe khá, khu người già yếu, hay khu cho người có sức khỏe tâm thần kém... Ở khu vực cho người già yếu, các cụ được ngồi trên xe lăn hoặc các loại ghế bành đặc biệt có bánh xe đẩy và được các điều dưỡng viên túc trực chăm sóc. Tại mỗi giường nằm đều có chuông để gọi điều dưỡng.
Ngoài việc cho người già uống thuốc chữa bệnh hoặc thuốc bổ mỗi ngày, các điều dưỡng viên còn giúp đỡ họ trong vấn đề vệ sinh cá nhân. Mọi việc khác như giặt giũ quần áo, ra giường, ăn uống, vui chơi giải trí... cũng đều có các nhân viên lo liệu. Ngoài chế độ chăm sóc chuyên nghiệp, cơ sở vật chất cũng rất tốt. Các cụ ông, cụ bà được ở trong những căn phòng riêng tươm tất, đầy đủ các tiện nghi cơ bản như giường nệm, bàn ghế, tivi, tủ lạnh. Họ có những không gian sinh hoạt chung như phòng tiếp khách, nhà cầu nguyện, nhà ăn, phòng giải trí... Hàng ngày, mỗi người đều có thời khóa biểu sinh hoạt riêng như đi bộ ngoài trời, dự buổi lễ cầu nguyện, tập thể dục, chơi trò chơi, loto, tập hát, đọc sách báo.
Bên cạnh đó, viện dưỡng lão cũng là mái nhà chung nơi người già có thể gặp gỡ và sinh hoạt cùng với những người đồng thế hệ để giảm đi nỗi cô đơn vào tuổi xế chiều. Những cụ bà mạnh khỏe có thể ngồi cùng nhau đan lát, vẽ tranh trong khi các cụ ông được đưa đi chơi trò chơi điện tử. Những buổi tiệc được tổ chức trong năm. Ở Trung Quốc, năm 1965, đã có viện dưỡng lão dành cho công nhân về hưu. Các công xã cũng có khu dưỡng lão cho người già nông thôn và viện dưỡng lão là nơi nghỉ ngơi tự nguyện, có sự hỗ trợ của nhà nước.
Ở Việt Nam, ngoài việc cơ sở vật chất còn thiếu thốn tại các nhà dưỡng lão, đa phần người ta gửi bố mẹ vào các trung tâm vì các cụ mắc bệnh về thần kinh, gia đình khó quản lý. Theo phản ánh thì tại Việt Nam chưa có nhà dưỡng lão thực thụ và Viện dưỡng lão ở Việt Nam dường như còn là một điều khá mới lạ, là một chốn đáng bỏ đi trong suy nghĩ của nhiều người. Nhưng viện dưỡng lão ở nước ngoài thì là một nơi để các cụ có thể bầu bạn với nhau, được chăm sóc y tế ...
Tin xem nhiều nhất
-
-
Ngày 09/02/2018
ĐIỆN CƠ là gì ...
-
-
Ngày 13/02/2018
Điều trị Co thắt mi mắt (Blepharospasm)?
-
-
Ngày 01/03/2018
Điều trị co cứng cơ sau Đột quỵ não.
-
-
Ngày 05/10/2021
Chẩn đoán định khu tổn thương tủy sống.
-
-
Ngày 05/04/2020
Liệt dây thần kinh số VII.











